به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین مسعود آذربایجانی در کارگاه تخصصی روان شناختی «عوامل روی آوری و رویگردانی از دین از منظر روانشناسی» که در نهمین روز پیش رویداد آموزشی تربیتی «شیوه‌های آموزش کارآمد در علوم حوزوی» و با حضور اساتید جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها برگزار شد، عنوان کرد: امروز افراد به اشکال مختلفی از دین رویگردانی دارند و رفتارهای دینی در آنها بروز و ظهور کمتری دارد که اساتید باید بیشتر کار کنند و با مباحثه، گفتگو و مطالعه به عوامل زمینه‌ها بپردازند.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به اختلاف نسل‌ها و امکان ارتباط با نسل جدید، اظهار داشت: هرم هویتی انسان‌ها سه حالت دارد، هرم هویتی هر فرد دلالت بر این دارد که من کیستم که باید یک هرمی را توصیف کنیم که در آن باورها، ارزش‌ها و نگرش‌ها و الگوهای رفتاری قرار دارد.
تفاوت هویت دو نسل در بخشی از باورها، ارزش‌ها و نگرش‌ها و تفاوت جدی در الگوهای رفتاری
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی با اشاره به تفاوت هویت دو نسل در بخشی از باورها، ارزش‌ها و نگرش‌ها و تفاوت اساسی در الگوهای رفتاری، گفت: ما سه نو هرم هویتی از جمله انطباق نسلی، شکاف یا گسست نسلی و اختلاف نسلی داریم که در هرم انطباق نسلی، هرم هویت اختلاف چندانی بین نسل قبل و بعد ندارد و ارزش ها، نگرش‌ها و باورها و الگوهای رفتاری بین دو نسل تقریبا یکی است.
وی با اشاره به جایگاه باورها، ارزش‌ها و نگرش‌ها و الگوهای رفتاری، گفت: این سه بخش هویت با هم ارتباط دارند، ما ارزش‌ها و نگرش‌ها را از باورها می‌گیریم و الگوهای رفتاری را از ارزش‌ها و نگرش‌ها می‌گیریم.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اضافه کرد: در این هرم هویتی، جایگاه باورها در قاعده هرم، ارزش‌ها و نگرش‌ها در بخش میانی و الگوهای رفتاری در رأس است، این هرم نشان می‌دهد که باورها اهمیت بنیادین دارند و الگوهای رفتاری، ملموس ترین بخش هویت فرد را تشکیل می‌دهد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی با اشاره به هرم هویتی شکاف یا گسست نسلی و هرم هویتی اختلاف نسلی، خاطرنشان کرد: اگر جامعه ای در شکاف و گسست نسلی باشد، هیچ نقطه اشتراکی بین دو نسل نیست و حتی در بخش باورها هم هیچ فصل مشترک و نقطه اشتراکی را نمی بینیم که این وضعیت را در برخی کشورها و در برخی شهرهای بزرگ مشاهده می‌کنیم.
وی تصریح کرد: ما زمانی که در انطباق نسلی بودیم، مشکلی نداشتیم، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که امروز وضعیت انطباق نسلی و شکاف و گسست نسلی در جامعه ما وجود ندارد، بلکه ما اختلاف نسلی داریم، یعنی در بخشی از باورها و ارزش‌ها و نگرش‌ها اشتراک، اما در الگوهای رفتاری بیشترین اختلاف را داریم.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تأکید کرد: ما برای ارتباط با نسل جدید اگر از الگوهای رفتاری که هیچ اشتراکی نداریم، شروع کنیم، توفیق چندانی به دست نمی آوریم، اما در بخش‌های پایین تر که ارزش‌ها و نگرش‌ها و باورها هست، امکان توفیق بیشتری حاصل می‌شود. یعنی از جایی شروع کنیم که مخاطب ما قبول دارد و علاقه‌مند است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی اضافه کرد: با توجه به مباحث گفته شده می‌توان این حدیث شریف از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام را بیشتر درک کرد که فرمودند: «لا تَقْسِروا اَوْلادَکُمْ عَلی آدابِکُم، فَاِنَّهُمْ مَخْلوقونَ لِزَمانٍ غَیْرِ زَمانِکُم؛ آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید، زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند».
وی در ادامه توضیح داد: ما برای ارتباط با نسل جدید به دلیل بحث مبنای روانشناسی هویت نسلی باید بر اشتراکات تأکید کرده و از این قسمت، شروع کنیم. همچنین ما باید به تفاوت‌های افراد توجه داشته باشیم و بدانیم همه افراد را نمی توان با یک روش جذب کرد.
استخراج عوامل روی‌آوری و رویگردانی از دین با استفاده از شیوه‌های انبیای الهی در دعوت مردم به دین
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به روانشناسی اختلافی که به تفاوت انسان‌ها در رنگ، نژاد، جغرافیا، زبان، جنسیت، سن، شغل و قشر بندی اجتماعی اشاره دارد، گفت: هر انسانی ویژگی‌های خاص خود را دارد و نمی توان به صورت یکسان با همه افراد برخورد کنیم.
وی افزود: خداوند متعال در آیه‌های ۸۰ و ۸۱ سوره نمل به اقوام حضرت نوح، حضرت لوط، حضرت ثمود و غیره اشاره دارد که با رویکرد الهیاتی، قرآن کریم مهم ترین سند مورد قبول ما است و عوامل روی آوری و رویگردانی از دین را می‌توان از شیوه‌های انبیای الهی در دعوت مردم در آیات قرآن مجید استخراج کرد.
تشریح عوامل روی آوری افراد به دین
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی در ادامه، به عوامل روی آوری به دین اشاره کرد و گفت: عوامل مختلفی باعث می‌شود که افراد به سمت دین گرایش پیدا کنند که اولین نکته، آموزش قوی، استوار و حکیمانه است که در روانشناسی، «تراز تحول شناختی» است، یعنی آموزش افراد باید متناسب با سن آنها و تراز تحول شناختی آنها باشد. مثلا کودکی که هفت، هشت ساله است مسائل انتزاعی برای این کودک قابل فهم نیست، زیرا تصور او عینی است.
وی افزود: افرادی که از نظر حجاب ضعف دارند، ما باید بر بحث‌های باورها، ارزش‌ها و نگرش‌های فرد تأکید کنیم؛ کسی که باور به خدا در او تضعیف شده، باید از این قسمت وارد شویم، وقتی علاقه به خدا تقویت شود و فرد بپذیرد که حجاب، دستور خداوند متعال است، رعایت می‌کند.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به تبیین فلسفه احکام و «تفکر انتقادی» اشاره کرد و اظهار داشت: تفکر انتقادی یعنی هیچ چیزی را بدون دلیل نپذیرید. امروز نسل جدید این دیدگاه را دارند که همه چیز را با دلیل می‌خواهد بفهمند. ما هم باید خود را با آنها تطبیق دهیم و برای آنها دلیل بیاوریم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی تصریح کرد: مشی قرآن کریم هم بر همین اساس است و اکثر موارد که درباره احکام گفته دلیل آن را ذکر کرده است. همانند آیه‌های شریفه در سوره‌های مختلف قرآن کریم «طه/۱۴»، «توبه/۱۰۳»، «نور/۳۰» که با بیان هر یک از احکام مانند نماز، حج، صدقه به دلیل آن هم پرداخته است.
وی خاطرنشان کرد: شاید سوال پیش آید که جای تعبد و ایمان چه می‌شود؟؛ ما در مراحل اول نباید از مخاطبان خود انتظار ایمان و تعبد داشته باشیم، بلکه ابتدا مسئله با استدلال جا بیفتد و لایه‌های خصوصیتی فرد شکل بگیرد، ایمان و تعبد در ادامه می‌آید.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اضافه کرد: بحث سوم، استفاده از تمثیل است که در روانشناسی «یادگیری مشاوره ای» می‌گوییم، الگوهای ما باید ویژگی‌های برجسته داشته باشند. وقتی پدر و مادرها جذابیت‌های لازم را از جهت معنوی، علمی، روحی و عاطفی و غیره برای فرزندان خود ندارند، با دیگران مقایسه می‌کند و دیگران جایگزین می‌شوند. در گروه‌های مرجع در جامعه، جایگاه پدر و مادر به رتبه پنجم تنزل پیدا کرده و والدین در گروه‌های مرجع نیستند.
وی با بیان اینکه در قرآن کریم، ۹۰ تمثیل داریم، به داستان حضرت ابراهیم برای پرستش خداوند و مثال‌هایی از انبیای الهی که بازگشت به خویشتن را تداعی می‌کند، اشاره کرد.
اساتید جامعةالزهرا(س) باید اولی الالباب باشند
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی با تصریح بر اینکه اساتید جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها باید اولی الالباب باشند، عنوان کرد: سه ویژگی برای اولی الالباب ذکر شده است، اولین ویژگی ژرف نگر هستند و به عمق مسئله می‌رسند، جامع نگر هستند و به جوانب مسئله دقت نظر دارند، همچنین به دنبال خلوص هستند و پیرایه‌ها را کنار می‌زنند تا خالص قضیه را به دست آورند.
وی با بیان اینکه خداوند متعال ۱۶ بار در قرآن کریم راجع به اولی الالباب بحث کرده است، گفت: اولی الالباب ظواهر مسئله را کنار می‌زنند تا به عمق مسئله برسند.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه بر لزوم استفاده از پرسش و پاسخ یا «یادگیری اکتشافی» تأکید کرد و افزود: برای یادگیری بهتر حتما از پرسش و پاسخ استفاده کنید. در کلاس ابتدا یک پرسش مطرح کنید تا شاگردان به آن بپردازند. روش پرسش و سوال خیلی مهم است، قرآن کریم هزار و ۴۰۰ سال پیش به این روش توجه داشته است که در سوره‌های «یونس/۴۴»، «رعد/۱۶»، «صف/۱۰» و «زمر/۹» مشاهده می‌کنیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی همچنین به استفاده از زیبایی‌ها در دعوت که در روانشناسی، بحثی با موضوع «تأثیر زیبایی در دعوت بر اساس الگوی عاطفه- مرکزی، شرطی سازی کلاسیک» است، اشاره کرد و بیان داشت: یعنی ما باید عواطف افراد را هم درگیر کنیم که در آیه‌های «بقره/ ۸۳»، «زمر/ ۲۳»، «فاطر/۱۹» و «فاطر/۲۰» می‌توان مشاهده کرد. اساتید خانم که بیشتر با مخاطبان خانم ارتباط دارند، باید به این مسئله بیشتر دقت کنند.
وی با اشاره به عامل گفتگوی در خلوت و پنهانی و پرهیز از تحقیر با عنوان روانشناسی «احساس کهتری، آدلر»، ابراز داشت: این عامل یکی از بحث‌های مهم است؛ گاهی وقتی می‌خواهیم به کسی تذکر دهیم، در میان جمع انجام می‌دهیم که خیلی خطرناک است، شاید موارد استثنا اشکالی نداشته باشد، اما فرد احساس کهتری می‌کند که به لجبازی و تقابل می‌پردازد و با اینکه می‌داند حق با شما است، اما نمی پذیرد.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اضافه کرد: تفسیر روح المعانی در آیه شریفه «نساء/۶۳»، «وَ قُلْ لَهُمْ فِی أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِیغاً» می‌گوید یعنی در خلوت و تنهایی با آنها گفتاری رسا و مؤثر بگو.
فرزندان و شاگردان را به سمت معنویت و حقیقت سوق دهیم
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی با اشاره به لزوم بیان روشن و ساده و آسان با موضوع «رسا و بلیغ، فلسفه تحلیلی» در روانشناسی، گفت: اولین خطاها از زبان شروع می‌شود، ما در بیان‌ها باید از کلمات رسا و ساده استفاده کنیم. در قرآن کریم می‌خوانیم: «وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِی» و یا حضرت موسی می‌فرماید: «وَ أَخِی هارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّی لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعِی ...»
وی با اشاره به عامل«روانشناسی کمال» و احساس رشد و کمال، بالاتر از آنچه دارند، عنوان کرد: ما باید فرد را یک قدم به جلو پیش ببریم. با مطالعه و گفتگوی بییشتر باید کار کنیم که به زبان روز، حرف خدا را بهتر انتقال دهیم و وقتی حرف ما را شنید احساس رشد و کمال داشته باشد.
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، استفاده مناسب و متعادل از معجزات و کرامات برای باورهای دینی و بسترسازی برای فهم و اندیشه ورزی از دیگر عوامل روی آوری افراد به دین بیان کرد و افزود: ارزش‌های دینی به زندگی انسان هویت و معنا می‌دهد و دیدگاه جدیدی رابرای فرد ایجاد می‌کند. برای فهم و اندیشه نسل جدید باید بسترسازی صورت بگیرد و به آنها باید فرصت دهیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی همچنین به عوامل تدریجی بودن بیان آموزه ها، دعوت به نور و معنویت و برخورد منصفانه با مخالفان اشاره کرد و توضیح داد: دعوت ما باید به نور و معنویت باشد، باید حس معنوی را برای فرد به وجود آوریم، ما فکر می‌کنیم دین سه پایه دارد، اما علاوه بر پایه‌های عقاید، اخلاق و احکام، چهارمین پایه دین، معنویت و تجربه‌های معنوی و دینی است که باید به این مسئله هم توجه شود.
وی با بیان اینکه باید فرزندان و شاگردان را به سمت معنویت و حقیقت سوق دهیم، اظهار داشت: یکی از مسائل مهم در سیره پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله که باعث جذب دین افراد می‌شده است، نوع برخورد منصفانه حضرت با مخالفان بوده است.
عوامل رویگردانی از دین
استاد گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه به عواملی که باعث رویگردانی از دین می‌شود، اشاره کرد و اظهار داشت: ضعف دانش و بصیرت مبلغان، گفتار بدون عمل، وابستگی مالی و اقتصای به مخالفان، عدم کاربست ابزارهای شناختی، الزام بی جا و عدم توجه به جایگاه ارادی - اختیاری دینداری از جمله عوامل رویگردانی افراد از دین است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین آذربایجانی تصریح کرد: روش تحکم و تحمیل نه حکمت و تحلیل و بصیرت و استفاده از امور سست و بی پایه و خرافی از دیگر عوامل رویگردانی جوانان از دین است، امروز اگر حرف شخصی، سست و بی پایه و اساس باشد، هم از نظر قرآن کریم قابل قبول نیست و هم مخاطب نمی پذیرد.
